Znowelizowana ustawa antylichwiarska zaczęła obowiązywać już 18 grudnia 2022 r. 18 maja 2023 roku weszły w życie kolejne jej zapisy. Ostatnie zaplanowane zmiany mają zostać wprowadzone na przełomie 2023 i 2024 roku. Jak ustawa antylichwiarska zmieni rynek tzw. chwilówek, kredytów gotówkowych, pożyczek od osób fizycznych?
Ustawa antylichwiarska jest potocznym określeniem aktu prawnego, który na celu ochronę pożyczkobiorców przed lichwą – udzielaniem obarczonych podwyższonymi kosztami pożyczek i stosowaniem nieetycznych procedur przez pozabankowe instytucje finansowe.
Aktualnie obowiązująca ustawa antylichwiarska (ustawa antylichwiarska 3.0) to Ustawa z dnia 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałaniu lichwie. Ten akt prawny wprowadza zmiany w innych aktach prawnych i ustawach: w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny czy w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe i innych.
Pełną treść dokumentu znajdziesz w dzienniku ustaw z 2022 roku pod numerem 2339 (Dz. U. z 2022, poz. 2339).
Jakie założenia przyświecały twórcom ustawy antylichwiarskiej? Zależało im przede wszystkim na tym, aby zlikwidować nieuczciwe i nieetyczne praktyki na rynku pożyczek i kredytów:
- jasno zdefiniować maksymalne odsetki i koszty pozaodsetkowe chwilówki, pożyczki czy kredytu gotówkowego;
- uniemożliwić udzielanie pożyczek osobom bez zdolności kredytowej, osobom zadłużonym;
- ograniczyć zjawisko rolowania długów;
- zwiększyć nadzór nad finansowymi instytucjami pozabankowymi udzielającymi pożyczek.
Ustawa antylichwiarska dotyczy przede wszystkim pozabankowych instytucji finansowych udzielających szybkich pożyczek, czyli popularnych chwilówek. Jej zapisy obowiązują jednak również banki (np. te udzielające kredytów ratalnych) oraz osoby fizyczne udzielające pożyczek innym osobom fizycznym.
Zapisy ustawy antylichwiarskiej nie działają wstecz. Pożyczkobiorcy, którzy sięgnęli po finansowanie przed wejściem w życie nowego prawa, są więc zobowiązani do spłaty pożyczek na obowiązujących w momencie zawierania umowy zasadach.
Najnowszą wersją ustawy antylichwiarskiej jest ustawa antylichwiarska 3.0, czyli Ustawa z dnia 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałaniu lichwie Jej poszczególne zapisy wchodziły (i będą wchodzić) w życie na przestrzeni czasu. I tak:
● 18 grudnia 2022 roku weszły w życie zapisy dotyczące limitu kosztów pozaodsetkowych (o tym, ile mogą wynosić, przeczytasz w akapicie Ustawa antylichwiarska a maksymalne koszty pozaodsetkowe);
● 18 maja 2023 roku zaczęły obowiązywać zapisy dotyczące sposobu badania zdolności kredytowej (o aktualnie obowiązujących procedurach przeczytasz w akapicie Ustawa antylichwiarska a pożyczki bez zdolności kredytowej);
● 31 grudnia 2023 wejdą w życie zapisy dotyczące kapitału i formy prawnej pozabankowych instytucji finansowych. Będą one musiały prowadzić działalność w formie spółek z o.o., w których ustanowiono radę nadzorczą lub spółek akcyjnych a kwota minimalnego kapitału zakładowego będzie musiała wynosić co najmniej 1 mln zł.
● 1 stycznia 2024 roku wejdą w życie zapisy dotyczące objęcia firm pożyczkowych nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego (więcej na ten temat przeczytasz w akapicie Ustawa antylichwiarska — nadzór nad instytucjami finansowymi udzielającymi pożyczek)
Zgodnie z zapisami najnowszej wersji ustawy antylichwiarskiej, za pożyczenie pieniędzy pożyczkodawca może żądać zarówno odsetek, jak i kosztów pozaodsetkowych. Maksymalna wartość odsetek nie może przekroczyć w obecnej chwili 20,5% w skali roku – należy jednak pamiętać, że maksymalną wysokość odsetek określają przepisy Kodeksu cywilnego i są one zależne od aktualnej stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego. Ile wynosi limit kosztów pozaodsetkowych?
Zgodnie z zapisami ustawy antylichwiarskiej 3.0. maksymalne koszty pozaodsetkowe nie mogą być wyższe niż:
● 5% kwoty finansowania (dla pożyczek z okresem spłaty do 30 dni);
● 10% za udzielenie finansowania i kolejne 10% w skali roku (dla pożyczek z dłuższym niż 30 dni okresem spłaty).
Maksymalne koszty pozaodsetkowe pożyczki nie mogą przekroczyć 45% pożyczonej kwoty.
Choć przed wprowadzeniem w życie ustawy antylichwiarskiej pozabankowi pożyczkodawcy badali zdolność kredytową wnioskujących, wielu z nich przychylnym okiem patrzyło także na osoby zadłużone, figurujące w rejestrach dłużników czy posiadające kiepską historię kredytową w BIK-u. Ustawa antylichwiarska 3.0 nałożyła na nich obowiązek dokładnego badania zdolności kredytowej pożyczkobiorców. Zgodnie z treścią ustawy, pozabankowi pożyczkodawcy powinni przeprowadzać ocenę zdolności kredytowej na podstawie analizy danych udostępnianych przez zaufanych dostawców gromadzących i przetwarzających dane niezbędne do takiej oceny”. Zaufani dostawcy to m.in. BIG czy Biura Informacji Gospodarczej. Jeśli pożyczkodawca nie ma możliwości ocenić zdolności do spłaty na podstawie takich danych (np. wtedy, kiedy wnioskujący nie posiada historii kredytowej w BIK-u), powinien oprzeć swoje procedury na złożonym przez pożyczkobiorcę udokumentowanym zaświadczeniu o dochodach i oświadczenie o stałych wydatkach gospodarstwa domowego. Jeśli kwota pożyczki jest wyższa niż dwukrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę, przedstawienie zaświadczenia będzie obligatoryjne.
Choć Komisja Nadzoru Finansowego prowadzi obecnie Rejestr Instytucji Pożyczkowych, sama działalność pozabankowych pożyczkodawców nadzorowana była do tej pory jedynie w pewnym zakresie przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Zgodnie z zapisami ustawy antylichwiarskiej 3.0 od 1 stycznia 2024 roku działalność pozabankowych pożyczkodawców będzie również nadzorować KNF. Instytucje udzielające pożyczek pozabankowych będą miały obowiązek przekazywania sprawozdań KNF-owi, a naruszenie prawa będzie skutkować wysokimi karami finansowymi.
Ustawa antylichwiarska określiła także limity kosztów zakupów ratalnych. W całym okresie kredytowania koszty pozaodsetkowe nie mogą być wyższe niż 45%. Dodatkowo, maksymalny limit odsetek to obecnie 20,5% w skali roku. Jeśli konsument spłaci raty wcześniej, może ubiegać się o zwrot kosztów towarzyszących pożyczeniu pieniędzy – proporcjonalnie do okresu, w którym spłacał raty.
Tak. Ustawa antylichwiarska obowiązuje nie tylko instytucje finansowe, ale także osoby fizyczne udzielające pożyczek – stosowne przepisy wprowadzone zostały w Kodeksie cywilnym.
