Zmiany stóp procentowych wpływają na gospodarkę i na nasze finanse osobiste. Raty kredytów rosną, banki inaczej oceniają naszą zdolność kredytową. Czym tak naprawdę są stopy procentowe, kto je ustala i decyduje o ich obniżeniu lub podwyższeniu?
Stopa procentowa to cena, jaką trzeba zapłacić za pożyczenie pieniędzy, wyrażona w procentach, w skali roku. Wysokość stóp procentowych wpływa na koszt kredytu, wysokość miesięcznej raty oraz na zyskowność lokat bankowych czy kont oszczędnościowych. Najistotniejsze, bo mające wpływ na całą gospodarkę w kraju, są oficjalne stopy procentowe NBP.[1]
W Polsce za ustalenie wysokości stóp procentowych odpowiada Rada Polityki Pieniężnej, czyli organ decyzyjny Narodowego Banku Polskiego. Rada ta została utworzona w 1998 roku, a w jej skład wchodzą Prezes NPB, który jest zarazem Przewodniczącym Rady oraz 9członków, powoływanych w równej liczbie przez: Prezydenta RP, Sejm i Senat. Kadencja członków Rady to 6 lat.[2]
Istnieją różne rodzaje stóp procentowych NBP, a podstawowe z nich to:
Określa minimalną cenę, po jakiej bank centralny organizuje operacje otwartego rynku na rynku międzybankowym. Dotyczy to zakupu lub sprzedaży przez bank centralny krótkoterminowych papierów wartościowych, mających na celu przywrócenie równowagi w gospodarce;
określa cenę, po jakiej bank centralny skupuje od banków komercyjnych weksle, które wcześniej zostały przez nie nabyte od swoich klientów;
Określa maksymalne oprocentowanie kredytów, jakie bank centralny udziela bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych;
Określa oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Ten rodzaj stopy procentowej określa możliwie najmniejsze oprocentowanie na rynku bankowym.[3]
Na przestrzeni lat 2020-2022 w Polsce dużo mówiło się o zmianach stóp procentowych. Przed pandemią koronawirusa referencyjna stopa procentowa w Polsce wynosiła 1,5%. Aby zniwelować skutki pandemii dla gospodarki, stopy procentowe były sukcesywnie obniżane, w maju 2020 roku referencyjna stopa procentowa osiągnęła rekordowo niską wartość 0,10%. Od października 2021 roku Rada Polityki Pieniężnej zaczęła sukcesywnie podwyższać stopy procentowe, 8 września 2022 referencyjna stopa procentowa została podniesiona aż do 6,75%.
Jako przyczynę wzrostu stóp procentowych w Polsce RPP wskazuje inflację, która w sierpniu 2022 roku osiągnęła rekordowy poziom 16,1%. Co wspólnego mają ze sobą inflacja i stopy procentowe?
Inflacja jest zupełnie naturalnym procesem ekonomicznym, który prowadzi do rozwoju gospodarki. W Polsce, Rada Polityki Pieniężnej jako średniookresowy cel inflacyjny przyjmuje 2,5% z możliwością odchylenia o 1 punkt procentowy w dowolną stronę. Gdy inflacja przekracza założony cel, to właśnie stopy procentowe są głównym narzędziem w walce o stabilizację cen i wartości pieniądza. Ich podwyższenie jest wynikiem restrykcyjnej polityki pieniężnej, która ma na celu zahamowanie popytu a w konsekwencji umocnienie złotego.
Rada Polityki Pieniężnej dba o rozwój i stabilność gospodarki w kraju. Pandemia, jej skutki i związane z nią restrykcje, np. zamykanie sklepów i restauracji czy redukcja etatów, miały bardzo negatywny wpływ na sytuację gospodarczą w kraju. Aby na nowo pobudzić gospodarkę, organ decydujący o poziomie stóp procentowych może zdecydować się na ich obniżenie. Stopy procentowe są więc również narzędziem w walce z recesją – ich obniżenie powoduje zmniejszenie kosztów kredytu, co z kolei wpływa na wzrost lub przynajmniej podtrzymanie obecnego poziomu inwestycji.
Czy ujemne stopy procentowe są możliwe? Tak, jest to zjawisko bardzo rzadkie, ale możliwe, niektóre kraje zdecydowały się na ten krok, by gospodarka mogła odbić po kryzysie, jaki wywołała pandemia. O ujemnych stopach procentowych mowa jest wtedy, gdy oprocentowanie spada poniżej 0. Co to oznacza w praktyce? Banki nie zarabiają na kredytach, bo kredytobiorcy oddają mniej niż pożyczyli.
Oprocentowanie kredytu to cena, jaką musimy zapłacić za pożyczenie od banku określonego kapitału, wyrażona w procentach, obliczana w skali roku, uwzględniona w comiesięcznej racie. Na jej wysokość ma wpływ wskaźnik WIBOR oraz marża banku.
WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) to koszt kredytu, po jakim banki pożyczają sobie pieniądze, jest silnie uzależniony od stóp procentowych ustalanych przez NBP. Podwyższenie stóp procentowych sprawia, że wzrasta wskaźnik WIBOR, co przekłada się bezpośrednio na wzrost oprocentowania kredytów.
Ile wynosi maksymalne oprocentowanie kredytów w Polsce? Zgodnie z Ustawą o kredycie konsumenckim oraz Kodeksem cywilnym (art. 359)maksymalne oprocentowanie pożyczek i kredytów w skali roku nie może przekroczyć dwukrotności odsetek ustawowych. Odsetki ustawowe obliczane są poprzez dodanie 3,5 punktu procentowego do stopy referencyjnej NBP.
Warto też wspomnieć, że nie tylko osoby, które już wzięły kredyt odczują skutki podwyższenia stóp procentowych. Osoby, które starają się o kredyt mogą również napotkać na trudności. W związku z podwyższeniem stóp procentowych, wzrasta całkowity koszt kredytu, pożyczając zatem tę samą kwotę kapitału, trzeba będzie wykazać się wyższą zdolnością kredytową.
Czytaj również: Zmiana oprocentowania kredytu ze zmiennego na stałe - czy warto?
Poziom stóp procentowych wpływa przede wszystkim na koszty kredytu, wysokość miesięcznej raty. Myśląc o kredycie zaciąganym na dłuższy okres warto wziąć pod uwagę, że wysokość raty może się zmieniać właśnie ze względu na wahania stóp procentowych. Mając świadomość tego, że stopy procentowe są narzędziem do walki z inflacją czy recesją gospodarczą, należy przeanalizować wysokość kredytu i naszą zdolność do spłaty w sytuacji, gdy zostaną drastycznie podwyższone.
[1] https://www.nbportal.pl/rozrywka/filmy/filmy-animowane/pieniadz/stopy-procentowe
[2] https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/polityka_pieniezna/rada.html
[3] https://sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/BASLeksykon.xsp?id=6C80D58694A2838FC1257A750038ECC1&litera=S
